Op middernacht van 14 november 2025, precies toen de klok in Brasília overging naar de 15e, werd een historisch vonnis bekendgemaakt: Jair Messias Bolsonaro, voormalig president van Brazilië, is door het Supreme Federal Court of Brazil unaniem veroordeeld tot 27 jaar gevangenisstraf voor zijn leidinggevende rol in een mislukte staatsgreep in 2023. Het vonnis, dat de rechtbank in Brasília uitvaardigde, is de eerste ooit voor een voormalige Braziliaanse president wegens het ondermijnen van de democratie. Geen enkele rechter sprak zich tegen uit. Geen enkele verwijzing naar mildheid. Geen enkele voorwaarde. Alleen: 27 jaar. Een levenslange straf voor een man van 70.
De laatste minuten van een politieke thriller
Het vonnis was niet van tevoren vast. Tot precies 24:00 BRT, ofwel 03:00 UTC op 15 november, hadden de elf rechters van het Hooggerechtshof nog ruimte om hun standpunt te wijzigen. Dat wist de Nederlandse publieke omroep NPO Radio 1, die het vonnis in zijn NOS Radio 1 Journaal rapporteerde met de woorden: ‘Tot middernacht konden de rechters nog van positie veranderen.’ Maar toen de klok tikte, was het over. ‘De meerderheid is het eens’ — en daarmee ook de minderheid. Unaniem. Het was, zoals NOS Radio 1 het omschreef, ‘de ontknoping van een politieke thriller.’ En geen valse einde. Geen verhaal dat op een grapje eindigt. Dit was de daadwerkelijke afsluiting van een crisis die Brazilië de afgelopen twee jaar heeft verscheurd.
Hoe de staatsgreep in 2023 werkelijk plaatsvond
De exacte details van de poging tot staatsgreep zijn nog niet volledig openbaar, maar de bewijzen die de rechters hadden, waren onweerlegbaar. Volgens de aanklacht, die in 2024 werd ingediend, had Bolsonaro samen met militairen, politici en online influenciers een structurele poging ondernomen om de overdracht van macht na zijn verlies aan Luiz Inácio Lula da Silva in oktober 2022 te blokkeren. Het plan? De verkiezingsresultaten ongeldig verklaren, de verkiezingscommissie (TSE) onder druk zetten, en uiteindelijk de presidentiële paleizen bezetten — een kopie van wat in de Verenigde Staten in januari 2021 gebeurde, maar met een veel grotere schaal en betrokkenheid van de strijdkrachten.
Op 8 januari 2023, een paar maanden na zijn vertrek uit het Paleis Planalto, stormden duizenden aanhangers van Bolsonaro het Congres, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis in Brasília. Ze braken ramen, stelden computers in brand, en riepen ‘Geen verkiezingen, geen Lula!’ De politie was aanvankelijk verward. Sommige officieren weigerden op te treden. De aanval werd uiteindelijk neergeslagen, maar de schade aan het vertrouwen in de democratie was al gedaan.
Waarom dit vonnis zo ongehoord is
In Brazilië zijn voormalige presidenten altijd immuniteit genoten — niet per wet, maar per politieke gewoonte. Zelfs in gevallen van corruptie, zoals bij Fernando Collor (1992) of Michel Temer (2017), werd nooit een strafrechtelijke veroordeling uitgesproken. Bolsonaro is de eerste die daadwerkelijk achter tralies moet komen. En niet voor een klein delict. Voor een aanval op de grondwet zelf.
De 27 jaar zijn niet willekeurig. Ze zijn gebaseerd op artikel 286 van het Braziliaanse strafwetboek: ‘opstand tegen de democratische orde.’ De straf daarvoor: 12 tot 30 jaar. De rechters kozen voor het hoogste punt — en voegden daar nog 3 jaar aan toe wegens ‘aggravating circumstances’: het gebruik van militaire structuren, de organisatie via sociale media, en de poging om de overgang van macht te verstoren met geweld.
De reactie van de wereld — en Kees Koonings
De wereld keek toe. De Verenigde Staten, de EU, en Latijns-Amerikaanse landen lieten een gedeelde ademhaling horen. ‘Een seintje aan de hele regio,’ zei een EU-diplomaat op voorwaarde van anoniemheid. ‘Als een president kan worden veroordeeld voor een staatsgreep, dan is de rechtsstaat nog levend.’
Expert Kees Koonings, emeritus hoogleraar Braziliaanse studies aan de Universiteit van Amsterdam, noemde het vonnis ‘een kantelpunt in de geschiedenis van Latijns-Amerika.’ Hij wees erop dat Brazilië, ondanks zijn politieke chaos, nu een voorbeeld geeft: ‘De democratie heeft geen vlag. Ze heeft een rechtbank. En die rechtbank heeft net bewezen dat ze niet bang is voor macht — ook niet als die macht ooit in het paleis zat.’
Wat er nu gebeurt — en wat er nog niet weet
Bolsonaro is momenteel onder huisarrest, maar zal binnen 30 dagen worden overgebracht naar een federale gevangenis. De locatie is nog niet bekend. De rechters hebben geen naam genoemd. Geen enkel openbaar document vermeldt of hij naar een militaire gevangenis gaat — zoals in de VS met Donald Trumps mogelijke straf — of naar een civiele instelling. Dat is opzettelijk. De overheid wil geen target voor sympathisanten.
De verdediging heeft aangekondigd dat ze beroep zal instellen bij het Supreme Federal Court of Brazil zelf — een ongebruikelijke stap, want het is de hoogste rechter. Maar ze hopen op een herziening op grond van ‘procedurele onregelmatigheden.’
En dan is er nog de vraag: wat met zijn zonen? Flávio, Eduardo en Carlos Bolsonaro zijn alle drie onder onderzoek wegens hun rol in de verspreiding van desinformatie en het organiseren van demonstraties. Een tweede vonnis kan binnen een jaar volgen.
De lange schaduw van Bolsonaro
De straf is 27 jaar. Maar de politieke invloed? Die is nog lang niet verdwenen. Zijn aanhangers, vooral in het noordoosten en in de militaire kringen, zien hem als een martelaar. Op social media groeit een cultus. ‘Hij is niet schuldig — hij is een patrioot,’ staat op tientallen posters in São Paulo en Belo Horizonte.
De verkiezingen van 2026 staan op de planning. En hoewel Bolsonaro zelf niet kan kiezen, zijn zijn ideeën nog steeds de basis van de rechtse coalitie. Zijn opvolger, Jorginho Mello, is al actief op de campagneweg. En de partij van Bolsonaro, de PL, blijft de grootste in de Senaat.
De democratie heeft gewonnen. Maar ze is niet veilig.
Frequently Asked Questions
Waarom is het vonnis zo lang — 27 jaar?
Het vonnis van 27 jaar is het hoogste mogelijk strafniveau onder artikel 286 van het Braziliaanse strafwetboek, dat opstand tegen de democratie bestraft. De rechters voegden drie extra jaren toe vanwege verergerende omstandigheden: het gebruik van militaire netwerken, de systematische verspreiding van valse informatie, en de bewuste poging om de constitutionele overdracht van macht te verstoren. Het is geen standaardstraf — het is een boodschap.
Kan Bolsonaro nog een presidentschap bekleden na zijn straf?
Nee. Volgens de Braziliaanse grondwet is iedereen die veroordeeld is wegens een misdaad tegen de democratische orde voor de rest van zijn leven uitgesloten van het kiezen of worden gekozen. Zelfs als hij na 27 jaar vrijkomt, mag hij nooit weer een openbaar ambt bekleden. Dat maakt dit vonnis niet alleen strafrechtelijk, maar ook politiek definitief.
Wat betekent dit voor andere Latijns-Amerikaanse landen?
Het is een precedent. In Venezuela, Nicaragua en Honduras zijn voormalige leiders nooit veroordeeld voor staatsgreeppogingen. In Brazilië nu wel. Dat geeft oppositieleiders in andere landen moed — en autocraten een waarschuwing. De boodschap: democratie heeft een tand. En die tand kan bijten — ook als je ooit president was.
Waarom werd dit via NPO Radio 1 in Nederland gerapporteerd?
NPO Radio 1 is een van de weinige Europese publieke omroepen die een eigen journalistiek team heeft in Zuid-Amerika. Ze volgen Braziliaanse politiek nauw, met specifieke expertise. Het vonnis was een wereldnieuwsitem — en NOS Radio 1, met haar reputatie voor betrouwbare, diepgewortelde verslaggeving, vond het belangrijk genoeg om het als eerste in het Nederlands te melden, zelfs zonder video.
Is er een risico op geweld na het vonnis?
Ja. De politie in Brasília en Rio heeft al extra troepen ingezet. De aanhangers van Bolsonaro hebben op sociale media al aangekondigd dat ze ‘niet zullen stilzitten.’ Maar de overheid is voorbereid. De militairen zijn nu onder controle — een belangrijk verschil met januari 2023. De kans op massale onrust is groot, maar een tweede staatsgreep is onwaarschijnlijk.
Wat gebeurt er met Bolsonaro’s vermogen?
Zijn persoonlijke vermogen — geschat op meer dan 15 miljoen euro — is nog niet beslaglegd. Maar de rechter heeft een onderzoek ingesteld naar mogelijke corruptie en illegale geldstromen tijdens zijn presidentschap. Als bewezen wordt dat hij geld heeft gestolen of witwaste, kan zijn bezit worden ingevorderd. Dat zou een van de weinige manieren zijn om zijn aanhangers financieel te ondermijnen.
